Procesmanagement beeklandschap Warmbeek/Tongelreep

Het ‘klimaatproof maken’ van Brabant is als maatschappelijke hoofdopgave verankerd in de Brabantse Omgevingsvisie. Provincie en waterschappen besloten daarom met verschillende partners in drie casusgebieden aan de slag te gaan met het klimaatrobuust* inrichten van beeklandschappen. Het grensoverschrijdende gebied Warmbeek/Tongelreep is zo’n beeklandschap. AXXIA voert namens de provincie het procesmanagement en ondersteunt en begeleidt verschillende werk- en projectgroepen met als doel een verbinding tussen alle sectoren en initiatiefnemers tot stand te brengen. Met succes: in het voorjaar van 2022 plaatsten dertien partijen hun handtekening onder het nieuwe Convenant Beeklandschap Warmbeek-Tongelreep.

De Tongelreep ontspringt net over de landsgrens in België en stroomt in Eindhoven in de Dommel. Een stroomgebied van ruim 31 kilometer lang, waar vernatting van de gronden langs de Tongelreep en wateroverlast in de bebouwde kom een uitdaging vormen. De bij de Warmbeek/Tongelreep betrokken partijen staan dan ook voor een complexe taak: de Tongelreep is onderdeel van het Natuurnetwerk Brabant, waarbij vrijwel het hele beekdal is aangemerkt als een Natura 2000-gebied. Vanuit de Kaderrichtlijn Wateropgaven kijkt men onder andere naar verdrogingsbestrijding.

De droge zomers van 2018, 2019 en 2020 en vervolgens de wateroverlast en overstromingen in de zomer van 2021 maakten de klimaatverandering zichtbaarder dan ooit. Beken en beekvalleien spelen een belangrijke rol in het opvangen van de weerextremen van te veel water bij piekbuien of te weinig water bij langdurige droogte. Dit vraagt voor het beekdallandschap Warmbeek-Tongelreep om een grensoverschrijdende beschouwing van het hele stroomgebied, ‘van bron tot monding en van rug tot rug’. Water houdt zich niet aan grenzen en is ook niet zondermeer altijd beschikbaar.

Voor dit beekdal lag er een Uitvoeringsprogramma 2019-2027 waarin maar liefst 31 deelprojecten in aanmerking kwamen voor nadere uitwerking. Aan AXXIA de taak om ervoor te zorgen dat de deelprojecten een geheel zouden vormen, waarbij het resultaat meer is dan de som der delen. Een uitgebalanceerd en evenwichtig plan met oog voor maatschappelijk draagvlak. Hoe realiseren wij robuuste ecologische verbindingen en vergroten wij tegelijkertijd de (be)leefbaarheid? Wat is een gezond economisch verdienmodel? Omdat te realiseren moesten de betrokken partijen van elkaar weten welke opgaves er liggen, weten wie waar verantwoordelijk voor is en wie de trekker is. Met andere woorden: governance is belangrijk tot een integrale gebiedsaanpak te komen, wat leidt tot een klimaatrobuust beeklandschap.

Als vervolg op de voorbereidingsfase is een nieuw en meer dynamisch Uitvoeringsprogramma opgesteld. Hieraan ligt een visievormende gebiedsanalyse van het gehele stroomgebied ten grondslag. Doel hiervan was om te bepalen welke maatregelen en initiatieven we in de toekomst kunnen en willen oppakken in de verschillende projectgebieden. Een van de conclusies was dat de capaciteit van het bodem- en watersysteem volledig benut moet gaan worden. Daarvoor is een trendbreuk noodzakelijk: een nieuwe manier van denken waarbij de draagkracht van het bodem- en watersysteem leidend is voor het landgebruik, in plaats van andersom. Water (mee)nemen als ordenend principe, resulterend in een klimaatbestendig en water-robuuste beek(dal)landschappen, leidt tot een stroomgebied met een betere balans en hogere kwaliteit voor wonen, economie, landbouw, natuur, wonen en beleving/recreatie. De dertien partijen onderschreven dat een samenhangende aanpak nodig is om deze verbetering te bereiken. De samenwerking en aanpak werd in het voorjaar van 2022 vastgelegd in het Convenant Beeklandschap Warmbeek-Tongelreep.

Basis voor de verdere samenwerking is het dynamisch Uitvoeringsprogramma klimaatrobuust beeklandschap Warmbeek-Tongelreep. Het opwerken van projecten vanuit beleid naar realisatie is typisch een rol die AXXIA op het lijf geschreven is. Dit komt ook concreet tot uiting in het Stroomgebied van de Tongelreep.

Klimaatrobuust is eigenlijk een samenvoeging van klimaatbestendig en waterrobuust. Ons klimaat verandert, er worden meer extremen verwacht, waardoor er meer natte maar ook juist heel droge periodes komen. Klimaatbestendig gaat ook over natuur en het economisch en recreatief gebruik van het gebied. Hoe creëren we een nieuwe optimale maar realistische balans voor mens, plant of dier, met behoud van het veelal cultuurhistorisch landschap in Brabant. Een waterrobuust beeklandschap is meer technisch gezien bestand tegen te veel, maar ook tegen te weinig water. Bij natte periodes zuigt het bodemsysteem bijvoorbeeld het te veel aan water als een spons op, waardoor er een natuurlijke buffer voor de droge tijden ontstaat. Dat er bij een klimaatrobuust beeklandschap geen ruimte is voor vervuild water, spreekt voor zich.